Znak pamięci "Tobie, Polsko" na grobie powstańca, Walentego Pająka w Tychach. Zobacz WIDEO

To był złoty człowiek. Dobry, uczynny. Złote serce, złota rączka. Ludzie mu różne rzeczy przynosili, a on naprawiał i grosza nigdy za nic nie wziął. Naprawiał też płoty przy kościele. Nigdy pomocy nie odmawiał. Ludzie bardzo go szanowali

- powiedziała jedyna żyjąca córka Walentego Pająka, Stefania Skrzydło, która w czerwcu 2023 r. skończyła 100 lat.

Walenty Pająk z żoną Marią (zm. 1986 r.) miał pięć córek: Bertę (ur. 19 czerwca 1914 r.), Monikę (ur. 30 stycznia 1916 r.), Kornelię (ur. 4 maja 1920 r.), Stefanię (ur. 2 czerwca 1923 r.) i Gertrudę (ur. 12 lutego 1927 r.).

- Kiedy szłam z dziadkiem do kościoła, wszyscy mu się kłaniali: "Dzień dobry, panie Pająk", "Dzień dobry, panie Pająk"... A on uchylał kapelusza, bo inaczej jak w garniturze i kapeluszu do kościoła nie chodził - wspomina wnuczka Monika Siwy, córka Stefanii. - Na temat powstania nigdy nic nie mówił. Szczegółów zatem nie znamy. Był kochany, ale skryty. Natomiast po akcjach takich jak wykolejanie pociągów wiozących więźniów do Auschwitz, stawał się jeszcze bardziej milczący, nawet na jedzenie tracił apetyt.

Walenty Pająk urodził się 24 grudnia 1888 r. w Mąkołowcu, zmarł 22 stycznia 1972 r., przeżywszy 83 lata. Spoczął w grobie ze swoimi wnukami, Antonim i Ludwikiem Biolikami, synami najstarszej córki Berty. W chwili wybuchu I powstania śląskiego miał 29 lat.

Z informacji, jakich udzielił mi mój śp. tato, Alojzy Biolik, pradziadek brał udział w I i III powstaniu. Pracował na kolei. Był zawiadowcą stacji Tychy Nastawnia. Podczas powstania śląskiego bronił właśnie stacji kolejowej w Tychach. W czasie kampanii wrześniowej II wojny światowej mój pradziadek zabezpieczał domostwa mieszkańców Mąkołowca, którzy uciekali przed frontem w stronę Lublina. Jako pracownik kolei brał udział w partyzanckich wykolejeniach pociągów wiozących do Auschwitz oraz broń i amunicję dla żołnierzy III Rzeszy. Kierujący się zawsze zasadą "Bóg, Honor, Ojczyzna" pradziadek w swoim środowisku w Makołowcu był darzony wśród mieszkańców wielkim szacunkiem i poważaniem. Jestem dumna, że jestem jego prawnuczką, za jego postawę i jego czyny. Cześć jego pamięci

- powiedziała nad nowo oznaczonym grobem Bożena Biolik-Stich, wnuczka Berty (najstarszej córki Walentego Pająka).

Po uroczystości powiedziała nam, jak bardzo to wyróżnienie przeżywała jedyna żyjąca córka pradziadka, jak bardzo się cieszyła- z jednej strony, że jej ukochany tata został doceniony, a z drugiej - że dane jej było dożyć tej chwili i uczestniczyć w tej wyjątkowej uroczystości.

Obok grobu stanął portret uśmiechniętego Walentego Pająka. - To było jedyne zachowane zdjęcie legitymacyjne, które ciocia Stefania przechowywała. Widzieliśmy je wielokrotnie, ale dopiero jak je powiększyliśmy, to dopiero zobaczyliśmy, że pradziadek się na nim uśmiecha - powiedział brat Bożeny, Adam Biolik.

W uroczystości odznaczenia grobu Walentego Pająka brały udział także jego praprawnuczęta.

Każdy, kto odważył się iść do powstania na tej ziemi, która przez Niemców była tak pilnowana i tak surowe represje były wobec tych, którzy chcieli pokazać, że są Polakami to jest to taki akt odwagi, o którym trzeba mówić. To jest postawa, która zasługuje na nasz najwyższy hołd

- powiedział Jan Kwaśniewicz, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach

Groby powstańców śląskich są odznaczane plakietą "Tobie, Polsko". Akcja oznaczania grobów znakiem pamięci opracowanym przez Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Katowicach rozpoczęła się 5 lipca 2021 r. w 100. rocznicę zakończenia III powstania śląskiego. Znak pamięci „Tobie Polsko” ma formę proporczyka o rozmiarach ok. 20 x 8 cm wykonanego z porcelany nagrobnej. Umieszczona jest na nim inwokacja „Tobie Polsko”, pod którą znajduje się wizerunek orła otoczonego datami powstań, a poniżej napisy „Grób Powstańca Śląskiego” i „Instytut Pamięci Narodowej”. Proporzec jest wzorowany na sztandarze powstańczym „Tobie Polsko”, który wykonano na początku 1920 r. w pracowni przy redakcji „Katolika” w Bytomiu i który obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny.

- To bardzo prosta forma, ale jakże wymowna. Jesteśmy jedynym regionem w kraju, gdzie przez trzy lata, co roku, wybuchały, powstania. To świadczy o wytrwałości i ogromnej woli ludu, aby powrócić do Polski - mówił naczelnik Jan Kwaśniewicz.

- Tychy to jedna z tych wiosek na ziemi pszczyńskiej, które zaznaczyły swój udział w powstaniach śląskich - powiedział dr Andrzej Drogoń, tyszanin, dyrektor Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach, i wspomniał o paprocańskim kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa, który jest bodaj jedynym takim wotum wdzięczności za udział mieszkańców Paprocan w tym powstańczym zrywie. Stanął obok szkoły (dziś przedszkole), która była miejscem zbiórki powstańców.

Akcja oznaczania grobów powstańców zaczęła się ponad dwa lata temu. Oznaczonych zostało 150 grobów, a lista zidentyfikowanych uczestników powstań liczy 40 tys. nazwisk.

Nadal jest możliwość zgłaszania do IPN grobów powstańców śląskich. Zgłoszenie odbywa się poprzez formularz pobrany ze strony katowickiego IPN. Wypełniony można przesłać tradycyjną bądź elektroniczną pocztą na adres [email protected] Każde zgłoszenie jest przez pracowników OBUWiM jest weryfikowane w oparciu o materiały źródłowe i opracowania. Jeśli zgłoszenie przejdzie tę weryfikację pozytywnie, rozpoczyna się procedura uznania mogiły za grób weterana walk o wolność i niepodległość Polski. Po jej zakończeniu groby mogą zostać oznaczone znakiem pamięci „Tobie Polsko”.

Od 2019 r. do końca 2022 r. na apel IPN wpłynęło ok. 270 wniosków. Po ich weryfikacji nadano bieg 217 sprawom.