Czego nie można jeść w wigilię i co z tym postem: jest czy go nie ma? Tak dawniej żywiono się tego dnia na wsi

Tak zwany post ścisły obowiązuje katolików razy w roku: w Środę Popielcową i Wielki Piątek. Wówczas tylko raz dziennie je się do syta. Poza postem są też dni, kiedy obowiązuje wstrzemięźliwość od mięsa — w piątki.

Parafia Rzymskokatolicka p.w. św. Teresy Benedykty od Krzyża w Gdańsku przypomina, że na swojej stronie internetowej, co wynika z Kodeksu Prawa Kanonicznego

Kan. 1251 - Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość. Natomiast wstrzemięźliwość i post obowiązują w środę popielcową oraz w piątek Męki i Śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa.

Parafia z Gdańska wskazuje, że w Polsce jest jeszcze jeden dzień, w którym przyjęto post ścisły.

Jest nim wigilia Bożego Narodzenia. W tym dniu ograniczamy spożywanie posiłków w ciągu dnia na rzecz wieczerzy wigilijnej. Post tego dnia nie jest obowiązkowy i nie jest wymagany przez Kościół Katolicki, lecz jest postem tradycyjnym.

Podobne wyjaśnienie można znaleźć na stronie Parafii p.w. Ducha Świętego w Żabnie, która pisze, że według obowiązujących przepisów kościelnych w wigilię Bożego Narodzenia nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Jedna biskupi zachęcają do zachowania postu ze względu na wyjątkowy charakter tego dnia w Polsce.

Parafia z Żabna wspomina moment zmiany. Złagodzenie przepisów postnych nastąpiło z chwilą wprowadzenia w 1983 roku nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego. Zmiany te potwierdził II Synod Plenarny w Polsce, dokładną zaś ich wykładnię przedstawili polscy biskupi w 2003 r. w specjalnym liście pasterskim nt. przykazań kościelnych.

Diecezja Siedlecka również pisze o zwyczajowym zachowaniu postnego charakteru Wigilii i przypomina, kogo taki post dotyczy. Mianowicie wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje wszystkich, którzy ukończyli 14 rok życia.

Post, czyli ograniczenie liczby posiłków do jednego spożywanego do syta w ciągu dnia, obowiązuje wszystkich między 18. i 60. rokiem życia.

Współcześnie możemy ograniczyć liczbę posiłków i ich obfitości, zrezygnować z mięsa, ale nasi przodkowie decydowali się na większe wyrzeczeni. Pościli cały dzień, aż do wieczerzy nazywanej pośnikiem.

Sama kolacja zwyczajowo zaczyna się wraz z pojawieniem pierwszej gwiazdki, w nawiązaniu go gwiazdy betlejemskiej, która prowadziła trzech króli.

Zgodnie z tą postną tradycją 24 grudnia na polskich stołach królują ryby różnego rodzaju: śledzie w occie lub oleju, smażone i marynowane karpie, ryby po grecku i japońsku. W zalewach i w postaci koreczków. Jednak ryba na wiejski stół trafiła dość późno, wcześniej pojawia się przede wszystkim na dworach.

Kiedyś kolacja wigilijna, do której zasiadali domownicy zawsze głodni po całodziennym poście, składała się z wielu dań. Potrawy wigilijne były i są nadal zróżnicowane regionalnie, ale zawsze zwracano uwagę na to, aby były przygotowane z darów pola, ogrodu, sadu, lasu i wody, przypomina Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Ważne było także użycie rzeczy drobnych i trudno policzalnych, jak mak, kasza, groch, bób, co miało zapewnić dostatek. Liczba dań była różna, najczęściej uważano, że powinno być ich

• 12 - tyle ilu było apostołów lub miesięcy w roku,
• 7 - jest tyle dni tygodnia,
• 9 w nawiązaniu do chórów anielskich.

Panowało przekonanie, że należy spróbować każdej z wigilijnych potraw z szacunku dla płodów ziemi.

Barszcz z uszkami, zupa grzybowa, kapusta z grochem, pierogi z kapustą i grzybami, karp smażony i kutia to lista najpopularniejszych wigilijnych potraw. Można w nich odnaleźć bogatą ludową symbolikę.

Kutia, bardziej popularna we wschodniej niż zachodniej części Polski, powstaje z gotowanej pszenicy z dodatkiem miodu i maku. Mak znany ze swej mocy usypiania mógł być pomocny w drodze w zaświaty lub być poczęstunkiem dla tych, którzy stamtąd przychodzą na ziemię.
Miód to produkt od pszczół, powszechnie w kulturze uważanych za święte, był darem ofiarnym dla dusz zmarłych.

W wigilijnych daniach często sięgamy po suszone grzyby. Rosły w lasach, zatem przestrzeni nieoswojonej przez ludzi, więc według dawnych przekonań należały bardziej do przestrzeni zaświatów i dlatego miały niezwykłą moc.

Zachowania wokół stołu miały przypisane im znaczenia. Oto niektóre z nich:

• Nie należało odchodzić od wigilijnego stołu przed zakończeniem wieczerzy, aby żaden z domowników nie umarł, i aby za rok zasiąść do wigilii w tak im samym lub większym składzie.
• Dawniej nie sprzątano resztek z wigilijnego stołu, odchodzono od niego i wszystko zostawiano do następnego dnia, czyli do Bożego Narodzenia, aby dusze zmarłych mogły się posilić.
• Pilnowano, aby biesiadników była parzysta liczba (nieparzysta liczba wróżyła śmierć kogoś z domowników).

W trakcie spożywania „pośnika” czyniono różne zabiegi mające sprowadzić urodzaj, wskazuje serwis Muzeon i wymienia:

• podczas jedzenia kapusty należało zachować spokój i nie wolno było trząść łyżką (co jak wierzono, spowodowałoby, że kapusta, rosnąc w polu, będzie oblatywała z liści).
• jedząc kaszę, nie wolno było w nią dmuchać (mimo, że była gorąca), aby wiatr nie wytrząsł i nie powalił prosa.
• w powiecie brzozowskim nie wolno było w trakcie „pośnika” pić wody, aby wróble nie wydziobały pszenicy.
• w Mieleckim nie wolno było po wieczerzy wychodzić z domu, aby nie sprowadzić na siebie bólu zębów.
• w przeworskiem dziewczęta, które chciały szybko wyjść za mąż, musiały jeść na stojąco.

Źródła:
Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Teresy Benedykty od Krzyża w Gdańsku
Parafii p.w. Ducha Świętego w Żabnie
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Muezon.pl
Diecezja Siedlecka