Maciej Szczawiński o poezji: Słowa mają swoje życiorysy

Czy poezja jest trudna?
Oczywiście. Zawsze była trudna, ponieważ nie jest dla wszystkich. Wymaga paru cech, z którymi się trzeba urodzić. To taki rodzaj daru. Jednak obok cech, które są nam dane, jest także miejsce na umiejętności, a o nich decydujemy sami. Możemy je rozwijać swoim czasem, swoją pracowitością, jednak ten proces nie powinien się kończyć tylko na czytaniu poezji. Chodzi również o wsłuchiwanie się w kod sztuki, który nie jest przecież naturalnym językiem ludzkim. Nie posługujemy się nim w życiu codziennym.

A czy pana, po tylu latach czytania wierszy, jest coś jeszcze w stanie zaskoczyć?
Nieustannie. Gdybym nie był gotów stanąć nagle w zachwycie, w zdumieniu, gdybym nie był w stanie zazdrościć to znaczy, że byłbym martwy w środku. Skończyłaby się cała zabawa. Dopóki żyję, dopóty będę miał nadzieję, że to zaskoczenie będzie moją strawą.

Nie jest pan już zmęczony poezją?
Bardziej sobą niż poezją (śmiech). Przecież jeżeli wiersz jest słaby, nieautentyczny wystarczy przerwać czytanie. Dla porównania muzyk, który wyczuje dwie, trzy frazy, które świadczą o tym, że coś jest liche, przestaje słuchać, bo wcale nie musi. Ale gdy znajdzie się iskra, która przyciągnie, to nawet potknięcia nie spowodują, że uciekniemy. Tona śmieci może zmęczyć, może brzydko pachnieć, ale jeżeli choć raz zaznamy czystego dźwięku, będziemy go szukać. Od razu się go wyłapuje.

A czy to prawda, że wszystko już napisano?
Mówi się, że żyjemy w kulturze wyczerpania. Sztuka wykorzystała wszystkie swoje drogi, wszystkie kody i teraz już tylko może bawić się czymś, co zostało powiedziane. Absurd! Owszem, gdyby chodziło tylko o kody, sprawa byłaby prosta – one mogą się zużyć. Pamiętajmy jednak, że sztuka ma opowiadać o człowieku, o jego lęku, pożądaniu, o przemijaniu… Każda z tych spraw inaczej się w każdym z nas odzwierciedla, a tym samym człowiek jest niewyczerpanym tematem, zagadką, nieskończoną historią. To nie jest tak, że sposób nazywania rzeczy się skończył, bo nasza różnorodność i nieobliczalność sprawia, że za każdym razem trzeba dopasowywać nowe obrazy, a nawet dźwięki czy znaki.

Czy młodym twórcom brakuje pokory?
Tak i bardzo dobrze. Jeżeli ktoś ma być pokorny na takiej zasadzie, że mówi „Och! Przede mną sporo pracy, muszę jeszcze tak dużo się nauczyć, tak mało jeszcze wiem”, to on jeszcze nie wstał a już poległ. Niczego nie zrobi. Trzeba mieć w sobie pewną dozę odwagi, śmiałości, żeby się wydać na pastwę innych, żeby się obnażyć. Pokora w sztuce nie jest dobrym doradcą. Tu raczej liczy się bezczelność.

Co jest błędem niedopuszczalnym w poezji?
Jest ich multum. Podstawowy to zaufanie wobec słowa. Bardzo wielu piszących śmiertelnie wierzy w moc pięknych słów. W rzeczywistości są to „słowa worki”. Nadmuchane, mocne, albo takie, które same w sobie są kosmosem.

Na przykład?
Na przykład miłość, brak, tęsknota, ból… Pamiętajmy, że to nie my wymyśliliśmy te słowa, one mają swoje życiorysy, swoją przeszłość, były przed nami i będą po nas. Często są zużyte, wyświechtane. Powtórzę za Barańczakiem, słowom trzeba patrzeć na ręce.

Zatem co musi zawierać wiersz żeby został uznany za dobry?
Szczerość artystyczną. Żebyśmy się dobrze zrozumieli – nie ma nic gorszego niż tzw. szczere pisanie, ono najczęściej kończy się źle. Mi chodzi bardziej o uczciwość wobec tego, co się pisze. To trudne, bo z jednej strony musi być wierność kodowi poetyckiemu, a z drugiej nie stoimy na palcach, bo poezja nie może być taką abrakadabrą. Ma mieć w sobie dorzeczność, niewidzialną prostotę, ma stać po stronie świata, a nie przeciwko światu.